Ilustracją negowania siebie w imię zasad przyjętych z zewnątrz może być następująca charakterystyka Eichmenna. Pisze Arendt: Zgodnie z wyobrażę- niem Eichmanna, <idealistą> jest człowiek, który nie tylko wierzy w jakąś ideę, (…) lecz ponadto żyje dla swojej idei (…) i gotowy jest poświęcić dla niej wszystko, a zwłaszcza wszystkich. Kiedy Eichmann mówił oficerowi śledcze­mu, że […]

Nieludzkość to zanegowanie siebie, które niszczy innych. Schiller (por. 1972) pisze, iż człowiek może w dwojaki sposób stanąć w sprzeczności z samym sobą-jako dzikus, gdy jego uczucia panują nad jego zasadami, albo jako barbarzyńca – gdy jego zasady niszczą jego uczucia. Pisze Plessner: Zachowanie rygoryzmu zasad wbrew wszelkim związkom uczuciowym nadaje czynowi nieludzki charakter. (…) […]

Bauman (1992) wymienia trzy główne czynniki umożliwiające, jego zda­niem, ominięcie sumienia i przemienienie przeciętnych ludzi w sprawców masowych mordów: 1. obowiązywanie zasady posłuszeństwa i dyscypliny,2.  dystans psychologiczny oraz 3. odczłowieczenie ofiar. Nie możemy jednak rozwijać wymienionych tutaj punktów. Natomiast w związku z zagadnie­niem potworności Oświęcimia i wyłaniającego się z tego wydarzenia obrazu człowieka nasuwa się […]

Okrucieństwa nie muszą być popełniane przez osobników okrutnych i agresywnych. Co zatem, jeśli nie zbrodnicza natura tych ludzi, umożliwiła im zostanie w określonych warunkach histo­rycznych funkcjonariuszami najpotworniejszych zbrodni w dziejach? Można też zapytać za Arendt: co potrzeba, aby przeciętny człowiek pokonał swoją wrodzoną odrazę do zbrodni i co właściwie się z nim dzieje, odkąd dochodzi […]

Analiza psychologicznych sylwetek niemieckich zbrodniarzy II wojny światowej dowodzi, że większość funkcjonariuszy zagłady była normalna w sensie przystosowania do wymagań społecznego otoczenia, w którym żyli: przed wojną jako przykładni ojcowie rodzin, obowiązkowi i skrupulatni pracownicy, a w czasie panowania nazizmu jako zdyscyplinowani wykonaw­cy rozkazów, których czyny (w ogólnoludzkim rozumieniu – zbrodnie) spełniane były w ramach […]

Terytorializm i obecność obcych – to sytuacje wyzwalające skłonność do agresji i przemocy. Wilson proponuje inny model agresji niż u Lorenza; nie „popęd-zaspokojenie”, ale interakcja genów i środowiska (uczenie się). Zbliżone stanowisko zajmuje Young (1984); człowiek posiada wrodzoną tendencję do obrony terytorium czy potomstwa, ale to nie oznacza, że musi być agresywny, gdy go nikt […]

Rozwój techniki zbrojeniowej, udoskonalona broń działająca na odległość powoduje ominię­cie wrodzonych hamulców. Istnieją jeszcze inne biologicznie zorientowane koncepcje agresji, w któ­rych jednakże neguje się jej spontaniczny i powszechny charakter. Można tutaj wymienić stanowisko Wilsona, który uznając dziedziczną skłonność do agresywnego zachowania się, precyzuje pojęcie wrodzoności. Pisze on: <Ce- cha wrodzona> oznacza dający się zmierzyć stopień […]

Jest to groźna skłonność ludzi, pro­wadząca do możliwości stania się bezwolnym narzędziem w rękach autory­tetu. Wskazują na to i przykłady z historii (np. postawa funkcjonariuszy obozów koncentracyjnych), i wyniki eksperymentalnych badań psychologii społecznej (doświadczenia Milgrama 1964). Władza może wykorzystywać takie skłonności człowieka, jak wierność wobec grupy i popęd niesienia pomocy oraz uczucie zbiorowego agresywnego entuzjazmu, […]

Wymieńmy czynniki, które umożliwiają wyeliminowanie wrodzonych zahamowań agresywności i reakcji współczucia. Czynniki te tkwią i w bio­logicznym wyposażeniu człowieka, w skutkach przyśpieszonego w stosunku do ewolucji biologicznej rozwoju cywilizacji technicznej. W odniesieniu do naszych wrodzonych skłonności – hamulce agresywności osłabione są przez zdolność człowieka do demonizowania przeciwnika, do odmawiania mu cech ludzkich. Także wobec obcych […]

Zatem „odpowiedzialnym” za pewne pozytywne moralne reakcje byłby tzw. wrodzony mechanizm wyzwalający i w tym sensie można by mówić o naturalnej moralności. Zdaniem Eibl-Eibesfeldta, nie tylko zdolność do współczucia ma charakter wrodzony, ale także takie cnoty moralne, jak odwaga, wierność, przyjaźń, miłość bliźniego, szacunek i posłuszeństwo mają wartość niezależnie od kultury. Istnieją, zdaniemEibl-Eibesfeldta, normy etyczne […]

Jeśli przyjąć, że pewne normy moralne mają biologiczne żrodła, to ze względu na temat agresji należy zapytać, czy przykazanie „nie zabijaj” wypływa z rozumu i (lub) przymusu, czy też poddajemy się wrodzonym skłonnościom? Eibl-Eibesfeldt dowodzi wrodzonego charakteru powyższego przykazania. Posiadamy bogaty repertuar gestów zjednywania i pokory, z których większość jest nam wrodzona (np. płacz, skarżenie […]

Nowe światło na ocenę natury ludzkiej z biologicznego punktu widzenia rzuca Eibl-Eibesfeldt, który, zgadzając się z Lorenzem, twierdzi że agresja zależy od wrodzonych mechanizów napędowych, uważa także, że dobre właściwości człowieka zakorzenione są w dziedzicznym wyposażeniu nie mniej silnie, niż chęć do walki: nie tylko zachowanie agresywne, ale i altru­isty cznejest zaprogramowane przez przystosowanie filogenetyczne, agresyw­ne […]